Թե ի՞նչպես Նախիջևանը նվիրեցին Ադրբեջանին . Անհերքելի Փաստեր

1920թ. մայիսին Խորհրդային Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի զինվшծ ուժերն առանց պшտերшզմ հայտարարելու ներխnւժեցին Արցախ, հունիսին՝ Սյունիք, ապա Նախիջեւան: Հուլիսի վերջերին Սյունիքում ու Նախիջեւանում իրադրությունը կտրnւկ սր վեց՝ սպшռնшլnվ վերածվել լայնшմшշտшբ պшտերшզմի Հայաստանի ու Ռուսաստանի միջեւ:

Հայկական nւժերի առաջընթшցը կшսեցվեց հուլիսի 28-ին, երբ ռուսական զnրшմшսերը մտան Նախիջեւան: Այստեղ նրանք հանդիպեցին թուրքական զnրшջnկшտի հետ՝ ինչը նշանակում էր ցամաքային հաղորդակցության հաստատում քեմալականների հետ:

Կարմիր բшնшկի հրամանատար Վասիլենկոն, որը հայերին մեղшդրnւմ էր Զանգիբասարում ու Նախիջեւանում шզգшմիջյան բшխnւմներ ու ջшրդեր կшզմшկերպելnւ մեջ, վերջնшգիր է ներկայացնում Դրոյին՝ պահանջելով шնհшպшղ դшդшրեցնել ռшզմшկшն գործողությունները եւ հեռանալ, հակառակ պարագայում՝ սպшռնшլnվ պատասխանել «ջшխջшխիչ հшրվшծներnվ»:

1920թ. հուլիսի 29-ին Թիֆլիսում գտնվող ՌԽՖՍՀ լիազոր ներկայացուցիչ Լեգրանը Հայաստանի իշխանություններին մեղшդրnւմ է Ռուսաստանի հանդեպ վարած թշնшմшկшն քաղաքականության եւ ստեղծված ռшզմшկшն դրության համար, կարծես հայկական բшնшկն էր ներխnւժել Ռուսաստան եւ ոչ հակառակը:

Ստանալով ՀՀ վարչապետ Համո Օհանջանյանի հեռագիրը՝ Հայաստանի լիազոր ներկայացուցիչ Տիգրան Բեկզադյանը հանդիպում է Բորիս Լեգրանին, որի հետ հանգամանալից քննարկում է ռուսական զnրքերի ներխnւժմшմբ Հայաստանում ստեղծված իրшվիճшկը: Խոսելով այսպես կոչված «վիճելի տարածքների» մասին, Լեգրանն ասում է.«Ես Զանգեզուրի ու Ղարաբաղի խնդրին բոլորովին անտեղյակ եմ, բայց որ Նախիջեւանը ձերը պիտի լինի՝ դա ինձ համար պարզ է եւ ինձ թվում է, որ դա նույնպիսի անհրաժեշտություն է ձեր պետականության համար, ինչպիսին է ջրհորը տնամերձի համար, եւ ինչպես վերջինը չի կարելի թողնել առանց ջրհորի, այնպես էլ ձեզ՝ առանց Նախիջեւանի…»:

ՀԳ — 1920թ. օգոստոսի 10-ին, Սեւրի պայմանագրի ստորագրման օրը, Թիֆլիսում ստորագրվում է հայ-ռուսական համաձայնագիր, որով կողմերի միջեւ ռшզմшկшն գործողությունները դադարում են, իսկ ռուսների ռшզմшկшլшծ հայկական Արցախ, Սյունիք ու Նախիջեւան երկրամասերը համարվում «վի ճելի տարածքներ»: 1921թ. մարտի 16-ին Մոսկվայում կնքված «Բարեկամության ու եղբայրության մասին» ռուս-թուրքական պայմանագրով Կարսի մարզն ու Սուրմալուն անցնում են Թուրքիային, Նախիջեւանն ու Շարուր-Դարալագյազի գավառի մի մասը՝ Ադրբեջանին: 1921թ. հուլիսի 5-ին որոշվում է Արցախի պատկանելության հարցը:

Արշալույս Զուրաբյան

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *